Παρασκευή 30 Οκτωβρίου 2015

Οι παραδόσεις




Παραδόσεις ή θρύλοι λέγονται οι φανταστικές διηγήσεις που πλάθει ο λαός, με βάση τις δοξασίες του για ορισμένους τόπους και όντα, και που τις πιστεύει για αληθινές ·η λέξη «παράδοση» δεν έχει εδώ την έννοια του κληρονομημένου εθίμου, αλλά της κληρονομημένης ιστορίας ή ερμηνείας ενός φαινομένου.

Η παράδοση - θρύλος διαφέρει από το παραμύθι στο ότι είναι δεμένη με τον τόπο ή τα όντα που την θυμίζουν και αναπλάσσεται σαν αυτοτελές επεισόδιο. Ο αφηγητής είναι ελεύθερος στην διατύπωση, αλλά δεσμευμένος από την δοξασία και την κληρονομημένη αιτιότητα των γεγονότων.

Οι παραδόσεις - θρύλοι του κάθε τόπου πηγάζουν από την ιστορία, την γεωγραφία, το κλίμα και τις δεισιδαιμονίες του. Γι' αυτό και καθρεφτίζουν τις εθνικές ιδιοτυπίες του, την ψυχοσύνθεση, τα φυσικά αντικρίσματα και την πνευματικότητά του. Οι παραδόσεις μαρτυρούν για ένα λαό, αν είναι ποιητικός, αν είναι γενναίος, αν έζησε με περιπέτειες, αν είναι ευφάνταστος, αν η γη του είναι πλούσια σε αφορμές συγκινήσεων και συναισθημάτων ·οι βόρειοι λαοί έχουν θρύλους του δάσους, οι νότιοι της θάλασσας κ.ο.κ.

Η αρχαία ελληνική Μυθολογία είναι φιλολογία παραδόσεων και θρύλων, που ξεκίνησαν από την φυσική λατρεία κι ύστερα ενέπνευσαν την θρησκεία και την τέχνη της κλασικής εποχής. Η σημερινή «μυθολογία» των νεοελληνικών θρύλων (παραδοσιακή συνέχεια αλλά και νέα δημιουργία) μπορεί επίσης να εμπνέει την τέχνη μας, ιδιαίτερα την λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες και τον χορό.

Χωρισμό των νεοελληνικών  παραδόσεων σε κατηγορίες έχει κάνει ο Νικόλαος Πολίτης στην μεγάλη συλλογή των κειμένων του, με τίτλο Παραδόσεις.

Εκεί βρίσκει κανείς 39 είδη παραδόσεων, με τους εξής χαρακτηρισμούς στην σειρά: 1) Παλιές ιστορίες, 2) Η Πόλη και η Αγιά Σοφιά, 3) Χώρες και τόποι, 4) Βουλιαγμένοι τόποι και πολιτείες, 5) Βασιλιάδες, ρηγάδες και βασιλόπουλα, 6) Έλληνες, γίγαντες και αντρειωμένοι, 7) Αρχαία κτίρια και μάρμαρα, 8) Αρχαίοι θεοί και ήρωες, 9) ο Χριστός και τα Πάθη του, 10) Άγιοι, 11) Εκκλησίες, 12) Ο ουρανός, τ' άστρα κι η γη, 13) Οι καιροί, 14) Μαρμαρώματα, 15) Φυτά, 16) Ζώα, 17) Θηρία, 18) Δράκοντες και όφεις, 19) Δράκοι, 20) Θησαυροί και αράπηδες, 21) Στοιχειά και στοιχειωμένοι τόποι, 22) Στοιχειά της θάλασσας, 23) Χαμοδράκια, 24) Καλλικάντζαροι, 25) Ανασκελάδες, 26) Νεράιδες, 27) Λάμιες, 28) Στρίγγλες, 29) Ημέρες, 30) Μάγοι και μάγισσες, 31) Διάβολος, 32) Φαντάσματα, 33) Βραχνάς, 34) Ασθένειες, 35) Μοίρες και τύχη, 36) Νεκροί και ψυχές, 37) Βρικόλακες, 38) Θάνατος, Χάρος και Κάτω Κόσμος,  39) Αίτια, δηλαδή σοβαρές ή αστείες εξηγήσεις της δημιουργίας όντων και πραγμάτων. 

Παράδοση Ακαρνανίας

Ο Στίλπων Κυριακίδης χωρίζει τα 39 αυτά είδη παραδόσεων σε τέσσερις ομάδες: τις Μυθολογικές, τις Αιτιολογικές, τις Ιστορικές και τις Θρησκευτικές.
Μπορούμε να κάνουμε αναλυτικότερη ενοποίηση, και να κατατάξουμε όλες τις περιπτώσεις παραδόσεων στις εξής κατηγορίες: 

α) Μετεωρολογικές, ο ουρανός και τ' άστρα, οι καιροί κ.τλ.
β) Γεωλογικές, βουλιαγμένοι τόποι, μαρμαρώματα, απόηχοι κ.τλ.
γ) Κοσμογονικές, οι Πρωτόπλαστοι, ο Κατακλυσμός, Γίγαντες, Θηριά, Δράκοι, ζώα, φυτά, ηφαίστεια
δ) Αρχαιολογικές, αρχαία κτίρια, Έλληνες και ανδρειωμένοι, αρχαίοι θεοί και ήρωες, βασιλιάδες και ρηγάδες, κάστρα, αρχαία και μεσαιωνικά ερείπια
ε) Ιστορικές, παλιές ιστορίες, Μαραθώνας, Μεγαλέξανδρος, Διγενής, η Πόλη κι η Αγιά Σοφιά, όνειρα και οπτασίες της σκλαβιάς, ήρωες του '21, ήρωες των έπειτα πολέμων
στ) Στοιχειολατρικές, θησαυροί κι Αράπηδες, στοιχειωμένοι τόποι, στοιχειά της θάλασσας
ζ) Θρησκευτικές, ο Χριστός, οι Άγιοι, εκκλησίες, θαύματα
η) Διαβολικές ή δαιμονικές, ο Διάβολος, Χαμοδράκια, Ανασκελάδες, Καλικάντζαροι, Νεράιδες, Λάμιες, Βραχνάς
θ) Ανθρωποδαιμονικές, Στρίγγλες, Μάγοι και Μάγισσες, περιπλανώμενοι και καταραμένοι
ι) Θεοδαιμονικές, Μοίρες και Τύχη, ημέρες, ασθένειες, στοιχειά εκκλησιών
ια) Νεκροδαιμονικές, φαντάσματα, βρικόλακες, νεκροί και ψυχές, Χάρος και Κάτω κόσμος
ιβ) Αιτιολογικές, φαινόμενα, μήνες, ιδιότητες ζώων, ανθρώπινα έργα

Παράδοση Ακαρνανίας

Η συλλογή των παραδόσεων γίνεται επί τόπου με εκδρομές, πεζοπορίες, επισκέψεις αρχαιολογικών χώρων ή με αφορμή την συζήτηση για παρόμοιους θρύλους κι από άλλους τόπους. Ιδιαίτερα η συστηματική αναζήτηση τοπωνυμίων, με ερωτήματα για την προέλευσή τους, φέρνει στην μνήμη των πληροφορητών ποικίλες παραδόσεις, π.χ.

Εδώ το μέρος το είπανε «Τα δυό αδέλφια», γιατί τ' αρχαία χρόνια μάλωσαν δυό αδέλφια για μια κοπέλα πολύ όμορφη, ποιος θα την πάρει, και σκότωσε το ένα το άλλο. Και πιο κει είναι μια μεγάλη πέτρα, που μένει το αίμα τους και δε φεύγει, ούτε με τον ήλιο ούτε με την βροχή...

Το νησί μας το λένε «Τήνος», γιατί κάποτε πέρασ' από δω ένα καράβι, κι είδαν ξαφνικά το μέρος, που δεν το ήξεραν, κι είπαν: Τίνος είναι τούτο το νησί; Κι οι άλλοι κατάλαβαν «Τήνος».

Την «Καμένη Πλάκα» την είπαν έτσι, γιατί εκεί, σε μιά τρύπα, κρύφτηκε μια γυναίκα από τους Τούρκους. Έτυχε όμως να γνέθει κι έπεσε στο δρόμο το κουβάρι της και ξετυλίχτηκε. Έτσι την βρήκαν οι Τούρκοι και την έκαψαν στην τρύπα της.

Είναι κάτι βράχοι και κάνουν καμάρα, κι από κάτω περνά ο δρόμος. Τη λέμε «Γελλιδοκαμάρα», γιατί βγαίνουν εκεί οι Γελλούδες (ξωτικά). Κάποτε περνώντας μιά γριά από εκεί, μεσημέρι, είδε που χόρευαν έξι κοπέλες. Τις πείραξε η γριά - «Μεσημεριάτικα ήβρατε για χορό;» Αλλά δέχτηκε στο πρόσωπο ένα μπάτσο, που της έμεινε να ' χει στραβωμένο το κεφάλι, ώσπου πέθανε...


(Από το βιβλίο Α. Φλωράκη, Τήνος, Αθήνα, 1971)



Έχει σημασία η πιστή καταγραφή των παραδόσεων από το στόμα λαϊκών τύπων ή των παιδιών· τα παιδιά αποδίδουν με ζωηρότητα τους θρύλους. Τα κείμενα των παραδόσεων συνήθως είναι μικρά, χωρίς λογοτεχνικές περιστροφές και μακρολογίες.

Οι θρύλοι κι οι παραδόσεις είναι πολύτιμα κείμενα για την μελέτη της ψυχογραφίας του Έθνους μας, για την ιχνηλάτηση της τοπικής ιστορίας μας, αλλά και για τον παραδοσιακό ανεφοδιασμό της λογοτεχνίας και της τέχνης μας. Είναι χαρακτηριστικές ιδιαίτερα οι παραδόσεις που συντηρούν αναμφισβήτητα στοιχεία,  στους πυρήνες και στις αφηγήσεις τους, από την αρχαία ελληνική «μυθολογία» και τα λαϊκά παραδοσιακά στοιχεία της επικής, της λυρικής και της δραματικής ποίησης των προγόνων μας.

Όσο προχωρεί ο μηχανικός πολιτισμός, όσο ανοίγονται λεωφορειακοί δρόμοι και πληθαίνουν τα τεχνικά έργα, οι παραδόσεις αυτές εξαφανίζονται, πολύ περισσότερο που λιγοστεύει η πίστη, των ανθρώπων στην αλήθεια και την «σοβαρότητά» τους.  

Χρέος μας όμως είναι η συλλογή τους. Πολλές από τις παλιές εθνικές και τοπικές παραδόσεις στήριξαν την εγρήγορση του Έθνους, ιδιαίτερα όσες διατηρήθηκαν και στην λαϊκή δημοτική ποίηση, στα ιστορικά τραγούδια, στα κλέφτικα, στα ακριτικά και στις παραλογές.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου