Κυριακή 1 Μαρτίου 2015

Εκφραστικές χειρονομίες & κινήσεις


Οι χειρονομίες κι οι άλλες σωματικές κινήσεις (gestes, gestures, αρχαία ελλ. «σχήματα»), που συντροφεύουν σ’ όλους τους λαούς την προφορική έκφραση (λογική ή συναισθηματική) ή πάνε να την αναπληρώσουν, αποτελούν κι αυτές έναν ανθρώπινο «λόγο», που εντάσσεται στη Λαογραφία, ανάλογα το κεφάλαιο που υπηρετεί. 

Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για «ασματική» χειρονομία και κίνηση, που είναι κάπως ο χορός, ή η κατευθυντήρια υπόδειξη του μέλους, και για «λατρευτική», που είναι η προσευχή ή το λιτανευτικό βάδισμα. Η συχνότερη όμως και πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση χειρονομιών και εκφραστικών κινήσεων παρουσιάστηκε σε παλαιότερη ανάρτηση περί ευχο - αρών με το συναισθηματικό αυθορμητισμό που χαρακτηρίζει τις ευχές ή την κατάρα (με τις αντιδράσεις τους), ή τέλος την έξαλλη επίκληση του θείου (ή του διαβολικού) στη βλαστήμια, στο ανάθεμα και στον όρκο. 

Οι χειρονομίες των λαϊκών ανθρώπων (που δεν λείπουν βεβαίως και από τους αστούς), μπορούν να συνθέσουν σ’ όλους τους λαούς (και περισσότερο στους μεσημβρινούς) ένα πλήρες Λεξικό Σχημάτων και Εκφράσεων, που θα φαινόταν απίθανος ο πλούτος του. Η κάθε λαογραφική ώρα και τα βιώματα έχουν τις συνοδευτικές κινήσεις και χειρονομίες τους, τόσο δεμένες μαζί τους, που δεν θα πετύχαιναν την οργανική ολοκλήρωση, χωρίς αυτές. Από τα μαλλιά της κεφαλής, που καλούνται να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις, ως τα νύχια των ποδιών (από την κορυφή ως τα νύχια, όπως συνήθως διατυπώνεται), ολόκληρο το σώμα κινείται και συνεκφράζεται με την σκέψη και με την ψυχή. Αυτό είναι και το ωραιότερο δείγμα της αρμονικής ενότητας του σωματικού και ψυχοπνευματικού μας στοιχείου στην ζωή, που τόσο άκριτα διαχωρίζουμε. 

Η ευχή διατυπώνεται αυθόρμητα ή τελετουργικά με κινήσεις ενισχυτικές (δείχνουμε το θεό) ή ομοιοπαθητικής μαγείας (πιάνουμε τα μαλλιά μας). 

Η κατάρα χειρονομείται πιο τελετουργικά. Οι γυναίκες βγάζουν το μαντήλι από το κεφάλι τους, ή οι άντρες την σκούφια τους, ώστε να μείνει ανοικτός ο δρόμος προς τον ουρανό, που θ’ ακούσει την κατάρα. Το φτύσιμο στην Γη ή η πέτρα του αναθέματος είναι επικλήσεις της. Βουβή έκφραση της κατάρας (ή βρισιάς) είναι η μούντζα με την ανοικτή παλάμη (άλλοτε λερωμένη, να κολλάει στο πρόσωπο, που τώρα δίνεται και από μακριά), κι είναι εκδηλωτική μιας έσχατης περιφρόνησης ·υπάρχει και στην περίπτωση αυτή η αντιχειρονομία της μούντζας – με επίταση – κι από τα δύο χέρια. 

Ο όρκος έχει βασική χειρονομία τον σταυρό (παγχριστιανικό χειρονομικό σύμβολό, αρχικά για την αναγνώριση και μετά για την προσευχή), και κοντά σ’ αυτόν έχει τις δηλωτικές κινήσεις του περιεχομένου του. Π.χ. Έτσι να χυθεί το αίμα μου (όπως το κρασί από το ποτήρι), Έτσι να μου κόψουν (ή ξυρίσουν τα γένια) – κοινωνική προσβολή, Έτσι να μου κοπούν τα χέρια κ.α. 


Οι απειλές και τ’ αντιπείσματα συνοδεύονται με εντονότερες χειρονομίες, που πάνε να παραστήσουν με επίταση τον απειλούμενο (θα σε κάμω καλαμένιον, θα σου τρυπήσω το στομάχι…). Αλλά και ο απειλούμενος κάνει σχήματα (θα μου κάμεις την γλώσσα – και την δείχνει – κόκκινη! ) και άλλα. 

Του χαιρετισμού και των ευχαριστιών είναι γνωστότατες οι σχολαστικές κάποτε (ιδιαιτέρως στους μεσημβρινούς λαούς), αλλά και παραδοσιακές χειρονομίες (το σκύψιμο, το μαντήλι, το σηκωμένο χέρι, το χέρι στο στήθος, η ανοικτή αγκαλιά, κ.α.). Εκδηλώσεις είτε αληθινής στοργής, είτε κολακείας, που συνεπαίρνουν ολόκληρο το σώμα σε κινήσεις συμμετοχής. Επαινετικό χαιρετισμό δηλώνει και η παγκόσμια χειρονομία του χειροκροτήματος. 

Οι βρισιές έχουν, ανάλογα προς την ένταση τους, προσβλητικές χειρονομίες από το φάσκελο και την μούντζα ως τις επιδείξεις των απόκρυφων σωματικών μελών.. Οι βλαστήμιες φτάνουν ως τα φτυσίματα και τ’ αναθέματα και το ρίξιμο πετρών και άλλες μαγικές ενέργειες. 

Η χειρονομία γενικά είναι η πιο εκτονωτική ενέργεια στις καλές ή κακές εκτονωτικές ώρες του ανθρώπου, που χωρίς αυτή παθαίνει ψυχική ασφυξία, αλλά και με την κατάχρηση της φαίνεται πως ανήκει σε πρωτογονικότερο στάδιο της φυσικής ανθρώπινης ζωής (ή δουλοπρεπέστερο, της πολιτικής).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου