Χειμερινό Hλιοστάσιο

...κι αν κρύψαν το Φως τ' Ουρανού 

τα νέφη λογχίζει ο Ήλιος...

Με τον όρο ηλιοστάσιο, ο οποίος προέρχεται από το ουσιαστικό Ἥλιος και το ρήμα ἵσταμαι καλούμαι το φυσικό φαινόμενο κατά το οποίο ο Ήλιος επιβραδύνει την κίνησή του, ώσπου την αυγή της 21ης Δεκεμβρίου η κίνηση αυτή μηδενίζεται και αντιστρέφεται η φορά της, οδηγώντας σταδιακά μετά από 6 μήνες στην μεγίστη του κυριαρχία στον ουρανό κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο της 21ης Ιουνίου. 

Κατά το Ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου ο ήλιος φτάνει στην πιο νότια κλίση του στους -23,5 βαθμούς, με άλλα λόγια δηλαδή σημαίνει ότι ο Βόρειος Πόλος κλίνει 23,5 μοίρες μακριά από τον ήλιο. Συνέπεια τούτου είναι η έναρξη της μικρότερης ημέρας του έτους, δεδομένου ότι ο Ήλιος κάνει την μικρότερη εμφάνισή του στον ουρανό, ενώ το σκοτάδι διαρκεί περισσότερο από κάθε άλλη νύχτα (υπολογίζεται δε στις 14 ώρες και 29 λεπτά). 

Ημερολογιακά, το χειμερινό ηλιοστάσιο μπορεί να σημειωθεί από τις 20 έως τις 23 Δεκεμβρίου. Τελευταία φορά που κάτι τέτοιο πραγματοποιήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου ήταν το 1903, ενώ η επόμενη θα είναι το 2303. Ακόμη πιο σπάνια είναι η 20ή Δεκεμβρίου με την επόμενη να συμβαίνει το 2080, σύμφωνα με μελέτες του Ψηφιακού Πλανηταρίου, του Ευγενιδείου Ιδρύματος. 

Οι διαφορετικές ημερομηνίες του ηλιοστασίου οφείλονται, κατά κύριο λόγο, στο ημερολογιακό σύστημα. Ωστόσο, η τροπική χρόνια, η οποία προσδιορίζει το μήκος του χρόνου που χρειάζεται ο ήλιος για να επανέλθει στην ίδια θέση στον κύκλο των εποχών είναι διαφορετική από το ημερολογιακό έτος και ποικίλλει από χρόνο σε χρόνο, λόγω της επίδρασης των άλλων πλανητών. Έτσι, από αστρονομικής σκοπιάς ορίζονται αντιστοίχως ως οι χρονικές στιγμές κατά τις οποίες ο άξονας περιστροφής του πλανήτη εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο κατά την ετήσια τροχιά του πλανήτη γύρω από αυτόν. 

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους λαούς, κατά πως του αρμόζει, καθώς θεωρείτο ο δημιουργός των εποχών του έτους και των κυκλικών εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές, από την σπορά έως την βλάστηση και από την ανθοφορία ως την συγκομιδή.

Αδιαμφισβήτητο γεγονός δε, αποτελεί η επιρροή του τις ζωές των ανθρώπων στο πέρασμα των αιώνων, ιδιαιτέρως μέσα από την τέχνη, την λογοτεχνία, την μυθολογία και φυσικά την θρησκεία. Εξάλλου, πολύ πριν από τον Χριστιανισμό, οι περισσότερες θρησκείες είχαν τοποθετήσει σ΄ αυτή την περίοδο την γέννηση των θεών τους. Ο περσικός ηλιακός θεός Μίθρα, οι αιγυπτιακοί Όσιρις και Ώρος, ο Βάαλ, και φυσικά, ο Δίας και ο ημίθεος Ηρακλής είναι μόνο λίγοι από τους θεούς που θεωρείται ότι γεννήθηκαν στο διάστημα αυτό. 

Ένα εκ των γνωστότερων παραδειγμάτων αποτελούν οι εορτασμοί των Αρχαίων Ρωμαίων στις 25 Δεκεμβρίου τα λεγόμενα Μπρουμάλια ( λέξη η οποία υποδηλώνει την μικρότερη ημέρα του χρόνου, dies brevissima > brevma > bruma, δηλ.το χειμερινό ηλιοστάσιο). Σε αυτά τιμούσαν την «ημέρα της γεννήσεως του αήττητου Ήλιου» (dies natalis invicti Solis), αφού ο Ήλιος από εκείνες τις ημέρες έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό ως θριαμβευτής για να ξαναφέρει την ζέστη και την ζωή στην παγωμένη φύση. 

Στην Σκανδιναβία συναντάμε την αρχαία εορτή της Yule (Γιούλ) ή Juul, λέξη η οποία ενδεχομένως προέρχεται από την Νορβηγική Jol, και αποτελούσε μια προ-χριστιανική γιορτή κατά την οποία οι αρχαίοι πιστοί γιόρτασαν την αναγέννηση του Θεού Ήλιου και τις ημέρες με περισσότερο φως. Κατά την διάρκεια της εορτής άναβαν φωτιές για να συμβολίσουν την θερμότητα, το φως και την ζωή που δίνονταν με την επιστροφή του Ηλίου. Επίσης, τελούνταν θυσίες ζώων όλων των ειδών και με το αίμα αυτών ράντιζαν τα βάθρα των ειδώλων, τους τοίχους του ναού καθώς και τα σώματα των παρευρισκομένων ανδρών. Τέλος, γίνονταν προπόσεις . αρχικά στον Οντίν για την νίκη και για δύναμη στον βασιλιά και ακολουθούσαν προπόσεις για καλή σοδειά και ευημερία. Δυστυχώς, σήμερα πλέον η ονομασία JUL χρησιμοποιείται για τον εορτασμό των Χριστουγέννων. 

Περισσότερα περί των εθίμων της εορτής του Κοσμικού Φωτός και του Ηλίου, προερχόμενα από την αρχέγονη υπερβορεία παράδοση μπορείτε να διαβάσετε εδώ 

Στην Αγγλία, την Γερμανία, την Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, εορτάζονταν με ανάλογο τρόπο, ωστόσο η τέφρα από την αναμμένη πυρά συλλέγονται και είτε σκορπίζονταν στα χωράφια ως λίπασμα είτε διατηρούνταν ως φάρμακο. Μάλιστα, οι Γάλλοι αγρότες πίστευαν ότι αν οι στάχτες φυλαχθούν στο σπίτι τους , αυτό θα προστατεύονταν από βροντές και κεραυνούς. 

Στην Κελτική παράδοση και όχι μόνο, κυρίαρχο ρόλο παίζει το γκι ή ιξός, όπως είναι η ελληνική ονομασία του φυτού, για τις μαγικές του ιδιότητες καθώς θεωρούσαν ότι λειτουργούσε ως άριστο αντίδοτο του δηλητηρίου. Η προέλευση του συνδέεται άμεσα και με τους Δρυίδες, οι οποίοι διακοσμούσαν με αυτά τις καλύβες τους κατά την διάρκεια του χειμώνα, για να τα χρησιμοποιούν τα πνεύματα και οι νεράιδες του δάσους ως κατοικία τους. Σύμφωνα, τέλος, με την μυθολογία της ρουνικής παράδοσης των τευτονικών λαών, η θεά της αγάπης, Frigga συνδέεται με το γκι. Ο γιος της Frigga, Balder ήταν άτρωτος από οτιδήποτε φύτρωνε στην γη. Ένας εχθρός, όμως του Balder, ο Loki, θεός του κακού, ήξερε πως μόνο ένα φυτό δεν φυτρώνει ούτε πάνω ούτε κάτω στην γη και αυτό ήταν το γκι, διότι ήταν το μόνο το οποίο φυτρώνει μόνο πάνω στον κορμό της μηλιάς και της βελανιδιάς. Έφτιαξε, λοιπόν, ένα βέλος από γκι και σκότωσε τον Balder. Για τρεις μέρες, όλο το σύμπαν προσπαθούσε να επαναφέρει τον Balder στην ζωή. Τελικώς, η μητέρα του τα κατάφερε και η παράδοση λέει ότι τα δάκρυα που έχυσε για τον γιο της μεταμορφώθηκαν σε κόκκινους καρπούς πάνω στο φυτό. 

 

Οι βόρειοι λαοί, και κυρίως οι Άγγλοι, πιστεύουν ότι το γκι είναι το σύμβολο της αγάπης, της ειρήνης και της ευημερίας, γι' αυτό άλλωστε και το επιλέγουν για να στολίσουν μ' αυτό τα σπίτια τους τις γιορτινές ημέρες του ηλιοστασίου καθώς και της ελεύσεως του νέου έτους.

Ωστόσο, γκι συναντάμε και στις παραδόσεις των Ρωμαίων, οι οποίοι συνήθιζαν να στέλνουν κλαδιά δέντρων μαζί με άλλα δώρα στους φίλους τους, κατά την διάρκεια του εορτασμού του ηλιοστασίου, γεγονός που συναντάμε σε αναφορές του Πλίνιου. Επιπλέον, θεωρείται ότι αν το γκι φυτευτεί κοντά σε ένα σπίτι ή αγρόκτημα διώχνει μακριά το δηλητήριο και το προστατεύει από την μαγεία. 

Στην Ελληνική παράδοση παρατηρούμε παρόμοια έθιμα όπως οι καλλικάντζαροι, το Δένδρο του Κόσμου, έθιμα με φωτιές με άλματα και χορούς επάνω και γύρω τους, όπως ακριβώς στις βόρειες χώρες και λοιπές μνήμες που παραπέμπουν στην αρχέγονη Υπερβορεία Παράδοση και προέλευση, τα οποία μεταγενέστερα συνδέθηκαν με την γιορτή των Χριστουγέννων και κάποιοι από αυτά έχουν περιοριστεί ή τείνουν να χαθούν. Ενδεικτικά θα αναφερθούν μερικά έθιμα που σχετίζονται με την πυρά.

Λέγεται λοιπόν, ότι στην Κεντρική Ελλάδα σε αναγνώριση της επιστροφής του Ηλίου οι πατεράδες με τους γιους έφερναν στο σπίτι μεγάλα καυσόξυλα, που τους έβαζαν φωτιά και όλοι γιόρταζαν μέχρι να καούν τα ξύλα. Μάλιστα, η παράδοση παρέδιδε ότι κάθε σπίθα από την φλόγα συμβόλιζε το πόσα νέα ζωντανά θα γεννιούνταν το νέο χρόνο στο κάθε σπιτικό. 

Στην Θεσσαλία, τα νεαρά παιδιά, κορίτσια και αγόρια, μάζευαν μικρά κλαδιά (κλαδιά κέδρου για τα κορίτσια και κλαδιά αγριοκερασιάς για τα αγόρια) που αντιπροσώπευαν τις προσωπικές τους επιθυμίες και τα τοποθετούσαν δίπλα στο αναμμένο τζάκι. Έπειτα, παρακολουθούσαν την καύση με αγωνία αφού το κλαδί που καιγόταν πρώτο σήμαινε καλούς οιωνούς για τον κάτοχό του. 

Στα χωριά της βορείου Ελλάδος, ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο και γερό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το μεταφέρει σπίτι του. Η νοικοκυρά έχει ήδη φροντίσει να καθαρίσει το σπίτι και ιδιαιτέρως το τζάκι με μεγάλη προσοχή, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζει ακόμη και την καπνοδόχο του σπιτιού, ώστε να μη μπορέσουν να κατέβουν οι καλικάντζαροι και τα κακά δαιμόνια, Το βράδυ του ηλιοστασίου , όταν όλη η οικογένεια είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι , ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και καθώς ζεσταίνει η φωτιά δίνει το απαιτούμενο φως και την θερμότητα στον Ήλιο ώστε να νικήσει το σκοτάδι και να επανέλθει ως θριαμβευτής στον θρόνο του.

Την ημέρα της κορυφώσεως της πάλης η φαυλότης φαίνεται προσωρινώς να υπερισχύει, τελικώς όμως το Φως κατανικά το σκότος• το Φως, άυλο θαυμαστό σύμβολο της αληθείας, της σοφίας, της αρετής θριαμβεύει! Ο ζωοδότης Ήλιος επιστρέφει νικητής στον ουρανό και στολίζει και λαμπρύνει την Φύση με τα φωτεινότερα χρώματα του!